Nieuwsbrief Leefmilieu Jaargang 15 - nummer 4 - december 2017 |
Deze Nieuwsbrief is langer geworden dan u van ons gewend bent. Dat heeft te maken met het feit dat aan deze Nieuwsbrief meer mensen meegewerkt hebben dan gewoonlijk. Daarvoor natuurlijk onze dank. Aarzel niet als u denkt dat u nieuws hebt voor de leden van Leefmilieu, om met ons contact op te nemen.
De inhoud van deze Nieuwsbrief weerspiegelt goed de thema's waar we het afgelopen jaar aan gewerkt hebben: gezonde lucht, laagfrequent geluid, houtstook en intensieve veehouderij. Oók de manier waarop we eraan gewerkt hebben komt goed naar voren: kennisuitwisseling tussen getroffenen, juridische procedures, lobbyen en iedereen helpen om zelf aan de slag te gaan. Volgend jaar willen we op deze manier verder werken, want het zal niemand ontgaan zijn, ook volgend jaar is er veel werk aan de winkel.
- 1. Rijksoverheid moet ingrijpen in ontspoorde veehouderij
- 2. We worden omgeven door mest, maar weten niets van de risico’s
- 3. Zelf luchtkwaliteit intensieve veehouderij meten
- 4. Op weg naar advies houtrook
- 5. Televisieuitzending over laagfrequent geluid
- 6. Retraining therapie kan helpen bij laagfrequent geluid
- 7. Laagfrequent geluid: Meten is weten
- 8. Voorlopige richtlijn van RIVM over laagfrequent geluid
- 9. Door koken vervuil je de lucht in huis
- 10. Rechtszitting schadeclaim Middelkamp
- 11. Rechtbank vernietigt vergunning biomassacentrale in Nijmegen
1. Rijksoverheid moet ingrijpen in ontspoorde veehouderij
15 november 2017. In een brief aan de nieuwe minister van landbouw en de staatssecretaris van milieu laten 56 burgergroepen uit het hele land samen met Leefmilieu een noodkreet horen. De groepen hebben geen vertrouwen in het vermogen van de veehouderijsector om zelf ingrijpende veranderingen teweeg te brengen. Er verschijnen de hele tijd rapporten, maar ondertussen stapelen de misstanden en schandalen zich op.
Niet alleen in Brabant en Limburg, maar ook elders zijn burgers de dupe van de intensivering van de veehouderij. De bedrijfstak is uitgegroeid tot een industrie, zonder dat deze als zodanig wordt behandeld. Lokale overheden missen de expertise om industriële activiteiten te beoordelen, te controleren en handhavend op te treden. In de sector is sprake van een diepgewortelde cultuur waarin overtreding van wetten als normaal wordt beschouwd. Strikte handhaving is dus van het grootste belang, maar lijkt ver weg.
In hun brief doen de groepen 20 concrete voorstellen, die op korte termijn moeten leiden tot een verbetering van het leefklimaat in het buitengebied en de dorpen. Enkele voorbeelden:
- Stel aan de veehouderij dezelfde eisen als aan de industrie
- Verminder de omvang van de veestapel
- Stel eisen aan de afstand van een bedrijf tot de woningen van de buren
- Maak de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie speerpunt van beleid
De groepen hebben geen vertrouwen meer in een aanpak door de gemeenten en daarom is de brief gericht aan de minister, de staatsecretaris en de Tweede Kamer. Zij moeten ingrijpen zodat omwonenden beter beschermd worden tegen stank, lawaai en gezondheidsschade.
Lees hier het persbericht van de burgergroepen
Lees hier de brief aan de minister van LNV en staatssecretaris I&W
Lees hier de brief aan vaste kamercommissies voor LNV en I&W
2. We worden omgeven door mest, maar weten niets van de risico’s
November 2017. De Nederlandse veehouderijsector produceerde in 2015 ruim 76 miljoen ton mest. Per gram bevat mest miljoenen tot honderden miljoenen bacteriën, met daarbij nog virussen en parasieten. Van de risico’s van die virussen en parasieten is bijna niets bekend. Onderzoek concentreerde zich tot nu toe vooral op de ziekmakende bacteriën. Gelukkig zijn de meeste van die miljoenen bacteriën in mest niet ziekmakend, maar sommige zijn wel echt riskant en enkele daarvan zijn nu nader onderzocht. Het RIVM heeft gekeken wat er in de huidige wetenschap bekend is over de risico’s en dat blijkt niet veel te zijn. Slechts enkele bacteriën zijn ooit onderzocht en er zijn vrijwel geen studies die de risico’s kwantificeren. Dus eigenlijk weten we niets over de omvang van de risico’s. We weten een klein beetje over de risico’s van een keer zwemmen in vervuild water en dat risico op een infectie wordt geschat op 1% tot 10%. Er zijn nog geen onderzoeken gedaan in landen als Nederland, waar mensen en vee dicht op elkaar wonen. Kortom, het is hoog tijd voor een stevig Nederlands onderzoek naar de risico’s bij het uitrijden van mest, het wonen in de buurt van luchtwassers en mestverwerkers. We komen er anders, net als bij de Q-koorts, wel in de praktijk achter, maar dan is het natuurlijk te laat.
Lees voor meer informatie het hele RIVM rapport: Verkenning van de microbiologische risico’s van mest voor de gezondheid.
3. Zelf luchtkwaliteit intensieve veehouderij meten
November 2017. De vereniging Behoud de Parel, gevestigd in Horst aan de Maas in Limburg, is zeer actief. Dat is nodig want in en rond de gemeente is er veel intensieve veeteelt, een immens glastuinbouwgebied en een zandwinning. Om zelf na te kunnen gaan hoe de kwaliteit van de lucht is, heeft de groep het initiatief genomen om zelf te gaan meten met behulp van low cost sensoren. Teus Hagen, actief binnen de vereniging, heeft het technische werk voor zijn rekening genomen en de sensoren getest. Er blijken grote verschillen te zijn tussen de sensoren die op de markt zijn, het is dus oppassen als je zelf iets gaat maken, want je wilt wel zeker zijn van de kwaliteit van je metingen.
In juli is het RIVM bij Teus Hagen op bezoek geweest en op het filmpje dat daarvan gemaakt is, is te zien hoe Teus aan het testen is in zijn werkkamer. Intussen is hij al veel verder en is het eerste prototype gebouwd en in gebruik genomen. Teus Hagen is een internationaal gelauwerde internetpionier en hij zet alle kennis die hij opdoet op internet, zodat iedereen er gebruik van kan maken. Iedereen kan zelf de onderdelen aanschaffen en de sensor bouwen. Het is wel een technisch klusje, dus niet voor iedereen geschikt. Behoud de Parel zoekt intussen sponsoren om een meetnet te kunnen bouwen in hun gemeente. Financiële verzoeken aan de overheid liepen tot nu toe op niets uit. Toch zou het een fantastische manier zijn om met weinig geld in Limburg innovatie te stimuleren, of zouden die overheden dat niet begrijpen?
Meer over het meetproject: http://www.behouddeparel.nl/?q=samen-meten
Bekijk hier filmpje van RIVM: Op bezoek bij Teus Hagen, citizen scientist
4. Op weg naar advies houtrook
November 2017. Leefmilieu neemt deel aan het platform Houtrook en Gezondheid. Dit platform is opgericht op initiatief van de Rijksoverheid. Doel van het platform is om met alle betrokken partijen na te gaan hoe de overlast en gezondheidsschade door het stoken van hout voorkomen en/of verminderd kan worden. In het platform is het afgelopen jaar gewerkt in aparte werkgroepen, om te komen tot oplossingen. Vanuit Leefmilieu is deelgenomen aan de werkgroep Kennis en Normering. In die werkgroepen zijn tientallen alternatieven afgewogen en heeft Leefmilieu uiteindelijke de volgende top 5 ingebracht:
- Eisen stellen ter beperking van piekconcentratie van fijnstof
- Richtlijn Wereldgezondheidsorganisatie opvolgen: stookverbod in drukbevolkte gebieden en in het buitengebied alleen hoog rendementskachels.
- Richtlijnen ontwikkelen waardoor handhavers kunnen handhaven
- Eisen stellen aan de maximale geurconcentratie van houtrook
- Methoden ontwikkelen om de overlast te kunnen meten
De bovenstaande top 5 aanbevelingen zijn door Leefmilieu ingebracht en worden met alle andere aanbevelingen verder uitgewerkt. Het eindadvies wordt begin 2018 verwacht.
Meer over het platform op http://platformhoutrook.nl/
5. Televisieuitzending over laagfrequent geluid
Op 10 september 2017 besteedde het televisieprogramma de Monitor aandacht aan laagfrequent geluid. De uitzending had als titel: “Overlast door bromtonen”. De makers hadden er duidelijk veel werk van gemaakt, door met veel mensen te praten die last hadden van laagfrequent geluid en met experts die bezig zijn met het meten ervan.
Dat laagfrequent geluid een groot probleem is bleek wel uit het feit dat sommige gehinderden het beschreven als uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Ook de ambtenaren die er mee aan de slag wilden voelden zich vaak machteloos.
Het is zeker dat geluidsoverlast een steeds groter probleem vormt. Zo ontdekten de journalisten dat de snelweg tegenwoordig 2 keer zo hard dreunt als 30 jaar geleden. Maar niet altijd is een bromtoon de oorzaak van de overlast. Het televisieprogramma deelde de overlastmeldingen in 3 categorieën in:
- Overlastmeldingen die uiteindelijk terug te voeren zijn op een medische oorzaak bij de klager. Oorsuizingen bijvoorbeeld, ook wel bekend als tinnitus is een bekende oorzaak.
- De tweede categorie: er wordt wel een storende toon gemeten, maar het wordt niet duidelijk waar die vandaan komt. Omdat laagfrequent geluid op grote afstand gehoord kan worden en meerdere bronnen zich kunnen vermengen, kan het vinden van de bron heel moeilijk en soms zelfs onmogelijk blijven.
- De derde categorie is de enige die het probleem echt oplost: de toon wordt gemeten, de oorzaak wordt opgespoord en aangepakt. De oorzaak blijkt dan bijvoorbeeld de transformatorfabriek te zijn.
De journalisten vermelden niet expliciet de vierde categorie: de bron wordt opgespoord, het probleem zou opgelost kunnen worden, maar het wordt niet opgelost. Zoals bij het voorbeeld van de schepen in Rotterdam die ’s nachts de motor laten lopen. De wethouder kan ze niet verplichten om de motor af te zetten en dus blijft het probleem bestaan. Typisch een voorbeeld van ontbrekende regelgeving. Maar al met al een heel goed programma met veel herkenbare situaties. Een aanrader, niet alleen voor mensen die overlast ervaren, ook voor ambtenaren en beleidsmakers en eigenlijk voor iedereen die begrip wil krijgen voor dit slecht begrepen milieuprobleem.
Bekijk de uitzending op https://demonitor.kro-ncrv.nl/uitzendingen/geluidsoverlast
6. Retraining therapie kan helpen bij laagfrequent geluid
Op 29 september 2017 organiseerde Leefmilieu een landelijke bijeenkomst over laagfrequent geluid (LFG) in Amersfoort. Een van de workshops ging over het verminderen van LFG klachten. Kenmerkend voor klachten van LFG is dat je je er moeilijk aan kunt onttrekken. Meestal werkt alleen het verlaten van de plaats met het geluid, door bijvoorbeeld buiten of in de auto te gaan slapen. Voor sommige mensen geeft het aanzetten van de radio, een ventilator of een CD met speciale ruis verlichting, omdat daarmee het laagfrequent geluid wat gecamoufleerd wordt. Een persoon in de workshops had ervaring met een therapie die hem heel goed geholpen had en veel aanwezigen wilden daar dan ook alles over weten. De persoon in kwestie woonde in een drukke omgeving met meerdere bronnen van LFG. De aanwezigheid van die bronnen was door metingen aangetoond en sommige waren ook aangepakt, maar de overlast bleef. Omdat hij niet wilde verhuizen heeft hij toen een intensieve retraining therapie gedaan: meerdere dagdelen per week gedurende een flinke periode. Dat heeft hem heel goed geholpen. Zoals hij het zelf formuleerde: “ik hoor het geluid nog wel, maar ik heb er geen last meer van”. Voor veel mensen met LFG overlast is een dergelijke therapie omstreden, zij vinden dat er iets aan het probleem gedaan moet worden en daar hebben ze natuurlijk gelijk in. Maar het is fijn dat als er geen bron gevonden kan worden, of een oplossing achterwege blijft er toch een therapie is die in ieder geval sommige mensen helpt. Voor alle duidelijkheid, dit betekent niet dat het horen van laagfrequent geluid een psychisch probleem is: “tussen de oren zit”. Maar wel dat sommige mensen die een bromtoon horen, baat kunnen hebben bij een therapie die hen leert er minder last van te hebben.
7. Laagfrequent geluid: Meten is weten
Laagfrequent geluid (LFG) ontregelt het leven van veel Nederlanders en veroorzaakt aanzienlijke gezondheidsschade. De bronnen van laagfrequent geluid zijn lastig te achterhalen maar er zijn een aantal doeltreffende mogelijkheden om zelf te meten.
Tijdens de bijeenkomst over LFG van vrijdag 29 september 2017 in Amersfoort heeft expert Jan van Muijlwijk de aanwezigen meegenomen in de techniek rondom het meten van LFG. Zo blijk je met behulp van een goede koptelefoon en de Online tone generator jezelf een luistertest af te kunnen nemen. De tonen die met behulp van de website gegenereerd worden zijn hiervoor zuiver genoeg. Het is zelfs mogelijk om interfererende tonen te laten opwekken door met de internetbrowser 2 tabbladen te openen. In het ene tabblad laat je de Online tone generator een (sine) toon van bijvoorbeeld 70 Hertz genereren en in het andere tabblad een (sine) toon van bijvoorbeeld 71 Hertz.
Daarnaast schijn je goed een lange meting zelf te kunnen doen. Wat je hiervoor nodig hebt is een microfoon en een softwareprogramma om op te nemen en te analyseren. De Trust Starzz is een voorbeeld van een goedkope microfoon (€20,-) die hier goed voor geschikt is. Voor opnemen is de applicatie Spectrum Lab uiterst geschikt. Dit is een gespecialiseerd programma voor het analyseren van audiosignalen. Het programma is gratis. Een (Engelstalige) handleiding voor het programma is daar ook te vinden.
Online tone generator is te vinden op: http://onlinetonegenerator.com/
Spectrum Lab: http://www.qsl.net/dl4yhf/spectra1.html
8. Voorlopige richtlijn van RIVM over laagfrequent geluid
Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) ondersteunt medewerkers van GGD’en bij vragen over laagfrequent geluid. In 2016 is daarvoor een voorlopige richtlijn uitgebracht met als titel Meldingen over een bromtoon. Op 29 september 2017 was in Amersfoort een van de workshops gewijd aan deze richtlijn. Annelike Dusseldorp van het RIVM was aanwezig en deelnemers konden hun verwachtingen en opmerkingen bij haar inbrengen. Annelike Dusseldorp gaf aan alle input te zullen gebruiken voor de evaluatie van de richtlijn.
De voornaamste opmerking van de deelnemers was, dat de werknemers van de GGD vaak niet nieuwsgierig zijn, ze zijn vaak te oplossingsgericht en nemen te weinig tijd voor de melders. De workshopdeelnemers gaven aan dat ze het belangrijk vinden dat de GGD medewerkers meedenken, meer samen met de melder op weg gaan, de melding onderzoeken en de melder serieus nemen. Het te weinig tijd nemen wordt ervaren bij het zoeken naar een bron, maar ook bij het advies om de hinder maar te leren accepteren. Annelike Dusseldorp herkende het beeld niet dat de medewerkers van GGD`en niet nieuwsgierig zijn, maar mogelijk hebben zij in sommige gevallen weinig tijd voor de intake van meldingen.
Deelnemers aan de workshop gaven aan dat de GGD niet zelf geluidsmetingen dient uit te voeren. Want er is meer vertrouwen in geluidsdeskundigen. Punt daarbij is wel dat als de GGD de meting niet uitvoert, er vaak geen metingen worden gedaan. Verder vinden deelnemers het belangrijk dat meldingen goed worden verzameld en worden geregistreerd. Eenduidige beoordeling van meldingen is van belang. Vraag is verder of er epidemiologisch onderzoek mogelijk is. Kortom Annelike Dusseldorp kreeg veel feedback op de richtlijn, feedback die gebruikt kan worden om in de toekomst de richtlijn, te verbeteren.
Klik hier voor de GGD-richtlijn: Meldingen over een bromtoon.
9. Door koken vervuil je de lucht in huis
Je denkt bij koken al gauw aan de overlast door de kookluchtjes in huis, maar TNO heeft onderzocht dat ook de kwaliteit van de lucht wordt aangetast. Vooral bij het braden van vlees en het wokken van groenten komt veel fijnstof vrij: kleine deeltjes vaak kleiner dan 1 µm die 
net als het fijnstof in de buitenlucht een groot probleem voor de gezondheid vormen. Uit het onderzoek van TNO blijkt dat in de uren na het koken de fijnstof concentratie in huis veel hoger kan zijn dan in de buitenlucht. Nu worden in het ideale geval de dampen van het koken natuurlijk direct afgevangen door een afzuigkap. Echter de ideale afzuiging is volgens TNO veel groter dan het bouwbesluit voorschrijft en veel groter dan werd aangetroffen in de onderzochte huizen. TNO pleit er dan ook voor de bouwregelgeving te herzien, vooral voor energiezuinige nieuwbouwwoningen waar het fijn stof urenlang kan blijven hangen.
Uit ander onderzoek was al gebleken dat mensen veel meer binnen zijn dan buiten en als ze binnen zijn, zijn ze meestal in hun eigen huis. Dus ondanks het feit dat de meeste mensen de hoogste concentraties fijn stof inademen als ze buiten zijn op de fiets of in de auto, is de luchtvervuiling die binnen wordt ingeademd toch van groot belang, omdat iedereen zo veel binnen is én omdat de luchtvervuiling door koken lang in de woning kan blijven hangen.
De tips zijn dan ook: zorg dat de luchtvervuiling door koken stevig wordt afgevoerd door goede afzuiging. Mocht je nog een nieuwe kookplaat moeten kopen dan heeft inductief koken de voorkeur. Dat voorkomt ook meteen de verbrandingsgassen, die veroorzaakt worden door het koken op aardgas. Mocht je een aparte keuken hebben, zet de deur naar de woonkamer dan dicht en lucht de keuken goed, het probleem is dan natuurlijk ook een stuk minder.
Klik hier voor meer Informatie over de aanbevolen capaciteit van afzuigers.
Bekijk hier de uitzending van 'De Kennis van Nu' over dit onderwerp.
10. Rechtszitting schadeclaim Middelkamp
Op 17 november 2017 was in Arnhem de zitting in de rechtszaak van Middelkamp tegen de vereniging Leefmilieu. Middelkamp had in april Leefmilieu gedaagd vanwege een schadeclaim van € 65.336 voor hem en € 17.616 voor een klant van hem. Middelkamp stelt dat hij recht heeft op dat geld omdat wij en hij, toen we in 2014 een schikking met hem troffen, wederzijds gedwaald hadden. Dat dwalen is het juridische jargon voor het niet op basis van de juiste gegevens sluiten van de overeenkomst. Leefmilieu stelde, bij monde van haar advocaat, dat het niet ging om een dwaling, maar om een onzekerheid die in de overeenkomst zat besloten. Zowel wij als hij waren in onzekerheid over de behandeling van de toenmalige zaken door de Raad van State, maar Middelkamp was uiteraard wel vooraf geïnformeerd over onze intrekking. Hij was dus van de onzekerheid op de hoogte. Verder was die onduidelijkheid niet door ons veroorzaakt maar door hem, omdat hij ons niet correct geïnformeerd had.
Middelkamp wil met een beroep op de dwaling slechts een deel van de gesloten overeenkomst laten vernietigen, wij betoogden echter dat áls de overeenkomst vernietigd wordt, dat die dan helemaal vernietigd moet worden. Mocht de overeenkomst inderdaad door de rechter vernietigd worden, dan hebben wij ook een schadeclaim voor Middelkamp ertegenover gesteld.
Uiteraard weet je op de zitting nooit hoe de rechter zal gaan oordelen, maar een ding was zeker: Hollema, de advocaat van Middelkamp, en Middelkamp zelf, waren slecht voorbereid. Hun verweer werd pas de avond voor de zitting ingediend en zowel advocaat Hollema als Middelkamp stelden tijdens de rechtszitting dat ze de stukken pas een paar dagen geleden waren gaan bestuderen. Toch dateerden de stukken van onze advocaat al van juli 2017. Al op 19 juli had de rechtbank in het eerste vonnis vastgesteld dat de zitting op 17 november zou plaatsvinden. Middelkamp moest uiterlijk 2 weken voor die datum op onze stukken reageren. Het is dan wel opvallend om op de zitting te klagen over de omvang van ons verweer (25 bladzijden) en te vertellen dat je de stukken pas 2 dagen daarvoor bent gaan bekijken. Zeker weten we het natuurlijk niet, maar het lijkt ons geen goede indruk te maken bij een rechter.
Het vonnis wordt uitgesproken op 3 januari. In dit soort zaken kan het ook een tussenvonnis zijn, waarin de rechter bijvoorbeeld verder wil met het onderzoek door getuigen te horen of door verdere onderbouwing van de bedragen te krijgen. We wachten het af, de zaak wordt vervolgd.
11. Rechtbank vernietigt vergunning biomassacentrale in Nijmegen
Op 24 november 2017 is de uitspraak van de rechtbank Arnhem gepubliceerd waarmee zij de omgevingsvergunning en maatwerkvoorschriften voor de biomassacentrale van Engie vernietigt. Doel van deze biomassacentrale is het verbranden van hout om daarmee warmte op te wekken. De rechtbank vond het onvoldoende duidelijk, waarom de vergunning niet strenger was. Het eerdere milieuonderzoek (het MER) en de eerder verleende vergunning stelden namelijk wel hogere eisen. Verder vond de rechtbank dat de werking van het bedrijf niet duidelijk genoeg was opgeschreven in de vergunning. MOB had tegen deze vergunning beroep ingesteld en heeft dus gelijk gekregen. Op 25 november heeft het bedrijf laten weten af te zien van de bouw van de biomassacentrale. Reden is ook dat er minder vraag is naar warmte voor het warmtenet.
Klik hier om de uitspraak van de rechtbank te lezen